در ارز دیجیتال DEX چیست؟

صرافی غیرمتمرکز (DEX) چیست؟

صرافی غیرمتمرکز (Decentralized Exchange به‌اختصار DEX) پلتفرمی است که در آن کاربران ارزهای دیجیتال را بدون واسطه و به‌صورت همتابه‌همتا با یکدیگر مبادله می‌کنند. این نوع صرافی‌ها روی بلاک‌چین ساخته شده و همه کارها به‌طور خودکار و بدون نیاز به واسطه و مجوز انجام می‌شود. یونیسواپ (Uniswap)، پنکیکسواپ (PancakeSwap)، کرو (Curve)، سوشی‌سواپ (SushiSwap) و تریدر جو (TraderJoe) از معروف‌ترین صرافی‌های غیرمتمرکز هستند.

تاریخچه صرافی غیرمتمرکز

زمانی که بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹ راه‌اندازی شد، صرافی اختصاصی برای خریدوفروش آن وجود نداشت. اولین صرافی‌ها که برای این کار راه‌اندازی شدند، متمرکز بودند؛ اما ماهیت صرافی متمرکز با هدف اصلی بیت‌کوین، یعنی نظام مالی غیرمتمرکز و همتابه‌همتا، در تضاد بود. اولین صرافی غیرمتمرکز در سال ۲۰۱۴ با نام ان‌اکستی اَسِت اکسچینج (NXT Asset Exchange) راه‌اندازی شد؛ اما این صرافی فقط دارایی‌های داخلی خود را با توکن مخصوصش، یعنی NXT، مبادله می‌کرد.

بهترین‌ها در ۲۰۲۴

نحوه کار صرافی‌های غیرمتمرکز

صرافی‌های غیرمتمرکز روی بلاک‌چین‌هایی ساخته شده‌اند که از قراردادهای هوشمند پشتیبانی می‌کنند. کاربران دارایی‌های دیجیتال خود را روی این قراردادهای هوشمند تبادل می‌کنند. برای هر تبادل یک کارمزد تراکنش و یک کارمزد معامله پرداخته می‌شود. به‌طور کلی، سه نوع صرافی غیرمتمرکز وجود دارد

۱. بازارساز خودکار

سیستم بازارساز خودکار با تکیه بر قراردادهای هوشمند برای حل مشکل نقدینگی ایجاد شد. این سیستم از استخرهای نقدینگی استفاده می‌کند که شامل دو توکن می‌شوند و کاربران مقدار متناسبی از هریک از توکن‌ها را در آن استخر سپرده‌گذاری می‌کنند. تأمین‌کنندگان نقدینگی از محل کارمزد معاملاتی که در آن استخر انجام می‌شود، پاداش دریافت می‌کنند.

یکی از معایب بازارسازهای خودکار این است که اگر نقدینگی استخری ناکافی باشد، قیمتها دچار لغزش می‌شوند. لغزش زمانی روی می‌دهد که خریدار به دلیل کمبود نقدینگی در استخر، قیمت بیشتری از بازار برای توکن پرداخت می‌کند.

۲. صرافی‌های غیرمتمرکز با دفتر سفارش‌ها

دفتر سفارش‌ها سابقه همه سفارش‌های خریدوفروش را برای هر جفت‌ارز جمع‌آوری می‌کند. در نوع اول، فقط اطلاعات سفارش‌ها روی زنجیره نگهداری می‌شود و دارایی‌های کاربران در کیف پول خودشان می‌ماند. در نوع دوم که دفتر سفارش‌ها خارج از بلاک‌چین قرار دارد، فقط تراکنش نهایی معاملات در بلاک‌چین تسویه می‌شود.

شایان ذکر است که هرچه فاصله زمانی ثبت سفارش تا انجام معامله بیشتر باشد، احتمال لغزش و تغییر قیمت بیشتر می‌شود.

۳. تجمیع‌کننده‌های صرافی‌های غیرمتمرکز

تجمیع‌کننده‌ها چندین پروتکل و مکانیسم را در یک پلتفرم جمع می‌کنند تا مشکل نقدینگی را رفع کنند. این پلتفرم‌ها نقدینگی را از چندین صرافی غیرمتمرکز جمع‌آوری می‌کنند و از این طریق، لغزش در سفارش‌های بزرگ را به حداقل می‌رسانند و کارمزد تبادل و قیمت توکن‌ها را بهینه می‌کنند.

یکی از اهداف عمده تجمیع‌کننده‌ها محافظت از کاربران در مقابل اثر قیمت‌گذاری و کاستن تعداد تراکنش‌های ناموفق است.

تفاوت صرافی متمرکز و غیرمتمرکز

مهم‌ترین تفاوت‌های بین صرافی متمرکز و صرافی غیرمتمرکز عبارت‌اند از:

نوع حضانت از دارایی‌ها

در صرافی‌های متمرکز، باید دارایی‌های دیجیتال خود را در حساب صرافی قرار دهید تا بتوانید معامله کنید؛ اما صرافی‌های غیرمتمرکز این امکان را فراهم می‌کنند که ارزهای دیجیتال شما در اختیار خودتان باشد. این یعنی صرافی‌های غیرمتمرکز غیرامانی هستند و در این صورت، باید بیشتر به امنیت کلیدهای خصوصی‌تان اهمیت بدهید.

زیان غیردائمی

صرافی‌های غیرمتمرکز با استفاده از استخرهای نقدینگی سیستم منظمی برای معاملات فراهم می‌کنند؛ اما این استخرهای نقدینگی ریسک آشکاری برای تأمین‌کنندگان نقدینگی دارند. تأمین‌کنندگان نقدینگی با واریز توکن‌های خود به استخرهای نقدینگی، براساس نسبت وجه واریزی به کل نقدینگی در آن استخر سهیم می‌شوند.

مقررات

صرافی‌های غیرمتمرکز برخلاف صرافی‌های متمرکز از قوانین مربوط به شناخت مشتری (KYC) و مقابله با پولشویی (AML) پیروی نمی‌کنند. این در حالی است که همین نکته سرمایه‌گذاران نهادی را به مشارکت در این پلتفرم‌ها بی‌میل کرده است.

نقدینگی

یکی از تفاوت‌های مهم صرافی‌های متمرکز و غیرمتمرکز مربوط به نقدینگی است. صرافی‌های غیرمتمرکز جدید و نوظهور از لحاظ نقدینگی با صرافی‌های متمرکز بزرگ و جاافتاده نمی‌توانند رقابت کنند. در نبود نقدینگی مناسب، صرافی‌های غیرمتمرکز به دلیل هزینه‌های بیشتر و احتمال لغزش قیمتی، گزینه جذابی برای سفارش‌های بزرگ نیستند.

گزینه‌های معاملاتی

صرافی‌های متمرکز طیف گسترده‌ای از گزینه‌های معاملاتی را به کاربران ارائه می‌دهند؛ از جمله وام‌دهی ارزهای دیجیتال، ایردراپ، معاملات آتی، اختیار معامله و معاملات آنی. این در حالی است که صرافی‌های غیرمتمرکز، تنها بخشی از این گزینه‌ها را در اختیار دارند و بیشتر فعالیت‌شان مربوط به وام‌دهی و مبادله توکن‌هاست.

در دسترس بودن

صرافی‌های متمرکز را سازمان‌های متمرکز اداره می‌کنند. از این‌رو، این صرافی‌ها در مقابل سقوط بازار آسیب‌پذیرترند. نکته مهم دیگر اینکه بازار در هر وضعیتی که باشد، صرافی‌های غیرمتمرکز در دسترس هستند و ارزهای دیجیتال خود را به دلخواه می‌توانید معامله کنید.

مزایا و معایب صرافی غیرمتمرکز

مزایای DEX‌ها

- تنوع بالای توکن‌ها: صرافی‌های غیرمتمرکز تعداد بیشماری از توکن‌ها از مشهورترین تا ناشناسترینِ آنها را عرضه می‌کنند.
- کاهش ریسک حملات هکری: ارزهای دیجیتالی که در صرافی‌های غیرمتمرکز مبادله می‌شوند، در کیف پول خودِ افراد نگهداری می‌شوند.
- بینامی و حریم خصوصی: در این صرافی‌ها، کاربران فقط با اتصال کیف پول ارز دیجیتال خود به پلتفرم می‌توانند فعالیت کنند.
- کاربرد در کشورهای در حال توسعه: وام‌دهی همتابه‌همتا و تراکنش‌های سریع و بینام فراهم‌شده به کمک صرافی‌های غیرمتمرکز باعث محبوبیت این پلتفرم‌ها در کشورهای در حال توسعه شده است.

معایب DEX‌ها

- رابط کاربری پیچیده: استفاده از صرافی‌های غیرمتمرکز به دانش تخصصی نیاز دارد و رابط کاربری این پلتفرم‌ها معمولاً پیچیده است.
- آسیب‌پذیری قراردادهای هوشمند: امنیت هر پروتکل دیفای به امنیت قرارداد هوشمندی بستگی دارد که آن را اجرا می‌کند.
- وجود توکن‌های پرریسک: در صرافی‌های غیرمتمرکز طیف گسترده‌ای از توکن‌های حسابرسی‌نشده به چشم می‌خورد.
- نقدینگی کمتر: یکی از تفاوت‌های مهم صرافی‌های متمرکز و غیرمتمرکز مربوط به نقدینگی است.

بهترین صرافی‌های غیرمتمرکز در سال ۲۰۲۴

در سال ۲۰۲۴، ده مورد از بهترین صرافی‌های غیرمتمرکز عبارت‌اند از:

۱. یونی سواپ (Uniswap): اولین صرافی غیرمتمرکزی که بسیار محبوبیت پیدا کرد و روی بلاکچین اتریوم توسعه یافته است.
۲. پنکیک سواپ (PancakeSwap): محبوب‌ترین صرافی غیرمتمرکز روی شبکه بایننس اسمارت چین.
۳. کرو (Curve): پلتفرمی برای مبادله استیبل کوین‌ها و دیگر توکن‌هایی که قیمتی نزدیک‌به‌هم دارند.
۴. سوشی سواپ (SushiSwap): نسخه‌ای اصلاح‌شده از پروتکل یونی سواپ که امکان تبادل توکن‌های چندین بلاکچین را فراهم کرده است.
۵. اسپوکی سواپ (SpookySwap): محبوب‌ترین صرافی غیرمتمرکز در بلاکچین فانتوم.
۶. کوییک سواپ (QuickSwap): صرافی غیرمتمرکزی برای تبادل توکن‌های ERC20 روی شبکه پالیگان.
۷. ریدیوم (Raydium): صرافی غیرمتمرکز روی بلاکچین سولانا که از دفتر سفارش‌ها نیز استفاده می‌کند.
۸. تریدر جو (TraderJoe): پلتفرمی همه‌منظوره روی بلاکچین اولنچ.
۹. آسترو سواپ (AstroSwap): فورکی از سولانا که به‌تازگی روی بلاکچین ولاس راه‌اندازی شده است.
۱۰. ساندا سواپ (SundaeSwap): اولین صرافی غیرمتمرکز روی شبکه اصلی کاردانو.

جمع‌بندی

صرافی‌های غیرمتمرکز با هدف رفع نگرانی‌های کاربران ارزهای دیجیتال درباره امنیت، تمرکززدایی و کنترل دارایی‌ها به‌دست خود کاربران ایجاد شدند. از زمان پیدایش تا کنون، این صرافی‌ها رشد چشمگیری تجربه کرده‌اند و محبوبیت فراوانی به‌دست آورده‌اند؛ به‌طوری‌که برخی از پلتفرم‌های غیرمتمرکز اکنون در حال رقابت با بزرگ‌ترین صرافی‌های متمرکز هستند. در این مقاله به بررسی تفاوت‌های صرافی‌های متمرکز و غیرمتمرکز، مزایا و معایب صرافی‌های غیرمتمرکز و معرفی بهترین صرافی‌های غیرمتمرکز در سال ۲۰۲۴ پرداختیم. با ادامه روند رشد و توسعه، ممکن است به‌زودی شاهد روی‌آوردن مؤسسه‌های بزرگ به این بازارها باشیم.